NotebookLm

Arada bir görünüp kaybolan benden size, yeni ısınmaya başlamış havalarla beraber kocaman bir selam.

Bütün kış boyunca başladığım yüksek lisans programı için derslerime gidip geliyor, yolarda kaybettiğim zamanı nasıl telafi etsem diye düşünüp duruyordum. Malum İstanbul trafiği, körleme bağımsız hareket darken bazı dezavantajları farklı araçlarla kapatmak gerekiyor. Yapay zekâ engelli engelsiz hepimizin hayatında bazı boşlukları doldururken ben de en çok kendi akademik çalışmalarım nedeniyle kullanmaya başladığım, ara ara içlerinde karşılaştırmalar da yaptığım, severek kullandığım NotebookLm yapay zekâ aracından bahsedeceğim.

Aslında araç benim ders dönemime başladığım günlerden beri var, ben de kullanan diğer arkadaşlarımdan öğrenmiştim. Fakat yakın zamana kadar Türkçe dil desteği ve Türkçe yapabileceklerimiz kısıtlıydı. Anlatmanın zamanı tam şimdi geldi.

Notebook Lm google’ın ücretsiz olarak sunduğu, ücretli planları olsa da ödeme yapmadan kullanacağımız hali ile de gayet yeterli olabilecek bir araç. Notebooklm.google.com adresinden ulaşabiliyor ve mevcut Gmail hesabınızla oturum açabiliyorsunuz.

Basit bir arayüz bizimle. Yeni not defterinizi açınca bilgisayarınızdan doğrudan dosya yükleyebileceğiniz alanı, Youtube videoları dahil farklı web sitelerinin bağlantılarını yapıştırabileceğiniz bir metin kutusu, bağlı Google hesabınızdan farklı formatlardaki dokümanlarınızı drive’dan seçebileceğiniz bir buton da bulunuyor.

Örneğin bir PDF dosyasını seçtiniz ve yüklediniz. Bu arada, Doc veya Epub gibi her format bilgisayar üzerinden yüklediğiniz dosyalarda desteklenemiyor, NotebookLm için küçük bazı dosya dönüştürmeleri yapmanız gerekebilir. PDF dosyanızı yükleyince ona dair tek paragraflık bir özet hemen ekranınızda beliriyor. Özet paragrafının üzerinde de sohbet, sesli özet ve kaynaklar adında üç farklı sekme var. Sohbet sekmesi tam da tahmin edebileceğiniz gibi, yüklediğiniz kaynak ya da kaynaklar hakkında sorular sormanızı sağlıyor. Bu arada ücretsiz bir NotebookLm hesabı için 50’ye kadar kaynak yükleyebileceğinizi hatırlatayım.

Ben sohbet sekmesinde, bir kaynağa dair detaylı özet istemeyi ilk günden beri kullanıyorum. Böylece bütün dokümanın, sırayla tüm önemli noktalarına dair paragraflar görme şansım oluyor. Daha detaylı bir özet istediğimde, kaynağın her önemli yerini bir paragrafta ve gerekirse liste öğeleri olarak sunuyor ve bu özeti, orijinal kaynağın hangi kısmını kullanarak yaptığını referanslar halinde gösteriyor. Örneğin sığınmacılar ile ilgili bir makalede, eğer farklı ülkelerdeki durumları karşılaştırıyorsa, bu ülkelerin her birinin sığınmacılar için izlediği politikaları kaynağa göre özetliyor ve o paragraf bitmeden ekran okuyucumuz ve yön tuşları ile dolaşırken göreceğimiz 1, 2, 3 şeklinde referans rakamları ekliyor. Bunların her biri basılabilir düğmeler ve hangi referansa basarsak, okuduğumuz NotebookLm özetinin asıl kaynakta yazan orijinaline gidiyoruz. Bu açılır pencere düğmelerine bastığımızda, kaynaktaki orijinal paragraf ekranın en altına yerleşiyor. Burayla ilgili benim çözemediğim ve dolayısıyla şimdilik erişilebilirlik sorunu olarak adlandırdığım bir konu var: İlgili özet cümlesi için, orijinal kaynak paragrafına odaklandığımda, bu alanı kararlı biçimde esc veya farklı bir tuşla kapatıp, özetlerin ve referans rakamlarının olduğu detaylı özete dönemiyorum. Bu konuyla ilgili aylar içinde farklı deneyimlerim oldu. Başlarda hangi referans rakamına tıklarsam, en alta çıkan ilgili orijinal paragrafı okuyup sonra hiçbir şeye basmadan web dolaşım tuşları ile yukarıda kalmış özet alanına tekrar çıkıyor ve bir başka referansa tıklamak istersem onu tıklayıp yine hızlıca ekranın en altına odaklanıyordum. Ama şimdilerde maalesef detaylı özette okumak istediğim orijinal paragrafa gittiğimde, sohbetler sekmesinden bile çıkarıyor sayfayı ve tekrar sohbetlere dönmem, özet içerisinde de en son kaldığım yeri bulmam gerekiyor. Aslında oldukça severek başladığım bu kullanım senaryosu, son zamanlarda verimini kaybetti. Bu anlattığım süreci deneyimliyor veya deneyimleyecekseniz, burada anlatmadığım bir yönteminiz varsa lütfen bilişim bültenine yazın.

NotebookLm sohbet penceresinde size ilk olarak çıkan tek paragraflık özeti veya sorularınız doğrultusunda kaynağa dair gelen yanıtları not olarak sohbete kaydedebiliyorsunuz. Bu şekilde, açtığınız bu not defterine her girişinizde o sohbet yanıtlarını da birer not olarak göreceksiniz.

Sohbet sekmesinde ayrıca yüklediğiniz kaynak ya da kaynaklar için NotebookLm’in kendi önerdiği ilişkili soruları da görebilir ve bunları da üzerlerine tıklayarak direkt sohbette cevaplarını almak üzere sorabilirsiniz.

Başka bir buton ise zihin haritası. Bastığımızda kısa bir süre içinde bize bir zihin haritası oluşturuyor. Oluşan zihin haritasına tıkladığımızda ise bizi birtakım kavramların ortada bulunduğu, bu kavramlardan uzanan dallarda ise onlarla ilgili diğer temaların yer aldığı anahtar kelimeleri ekran okuyucumuz ile duyuyoruz. Elbette hangi kavramların ortada, hangilerinin onlara bağlı olarak kenarlara uzandığını ilk anda anlayamıyoruz. Her anahtar kelime kavram, bir grafik olarak ekran okuyucu ile duyuluyor. İstediğimiz bir anahtar kelimenin üzerinde enter tuşuna bastığımızda ise, o kavramla ilgili daha detaylı alt anahtar kavramlar yine grafik etiketleri ile beliriyor. Bir kavramın üzerinde enter yaptığımızda sayfanın en başına odaklanıyoruz ve yön tuşlarımız ile, zihin haritasında temel olarak bulunan tüm anahtar kelimeleri yeniden geçiyoruz. Bu kelimelerin en altına ise, üzerine enter’ladığımız kavram ile ilgili alt anahtar kelimeler geliyor. Yukarıdan hatırlayacaksınız, şu haliyle web sayfasının temel mantığı, yeni açtığınız küçük pencereler, sayfadaki her şeyin en altına geliyor ve biz bu mantık ile sayfayı daha hızlı dolaşabiliriz. İstersek zihin haritasını PNG formatıyla bilgisayarımıza da indirebiliyoruz. Peki bundan sonra ne yapabiliriz derseniz bence daha erişilebilir bir yöntemi PNG dosyasına uygulayabilirsiniz. Jaws ile Picture smart, NVDA ile vision dediğinizi duyar gibiyim. Ya da bırakalım değil mi bu ekran okuyucu ayrışmalarını? Hep bir ağızdan Be My AI!

Kalan detayları da sizin kurcalamanıza bırakarak ben ilerliyorum. Diğer iki sekmeden biri, yani kaynaklar bölümüne de biraz değinmeliyim. O ana kadar yüklediğiniz kaynaklara ek dokümanlar, linkler çıktıkça, bu sekmeye gelerek onları da her zaman ekleyebilirsiniz. Eklediğiniz her kaynağın başında bir onay kutusu belirecek ve işaretli veya işaretsiz olarak değiştirmeniz sağlanacak. Eğer kaynağın başındaki onay kutusu işaretli ise, hem sohbetler kısmında yapılan tüm özetlere, hem de birazdan değineceğim sesli özet sekmesindeki oluşturulan dosyaya dahil edilecek.

Kaynaklar sekmesinde, kaynakları keşfet adında bir düğme de bulacaksınız. Bastığımızda önümüzde yine bir metin alanı… Herhangi bir yapay zekaya bizim için araştırma yapmasını istediğimizde verdiğimiz türden prompt’lar girebiliyoruz. İsteğimize göre sayısının 10 olduğunu tespit ettiğim miktarda web üzerinden bulduğu kaynakları getiriyor. Bunları da ihtiyacımız ve gereklilik doğrultusunda yine onay kutuları ile işaretleyerek kaynak demetimizin arasına dahil edebiliyoruz.

Sizi hızla sesli özet sekmesine dair vereceğim detaylara uçuruyorum. Burada oluştur ve özelleştir düğmeleri fonksiyon gösteren iki öğe. Sesli özet sekmesine geçtiğimizde doğrudan oluştur deyip birkaç dakika NotebookLm’e sabır gösteriyoruz. Fakat oluştur demeden önce, özelleştir düğmesini kullanırsak önümüze yine prompt’larımızı verebileceğimiz bir metin alanı çıkıyor. Daha çok hangi konulara odaklanılsın istediğinizi, konuşmacıların nasıl bir tonda sohbeti yürütmesini tercih ettiğinizi, anlatımlarını karmaşıklık ya da basitlik içerecek şekilde yapmalarını buradan belirtebilirsiniz. Bu istemlerden sonra da metin alanının hemen altında oluştur butonu karşınıza çıkacak. Ama durun! Oluşturmadan önce bir detay daha var kontrol etmeniz gerekebilecek. Özellikle verdiğiniz kaynaklar Türkçe, İngilizce gibi farklı dillerden oluşan karışık bir demetse, oluşturulacak sesli özetin İngilizce olarak ortaya çıkması ihtimali var. Ayarlar butonu, web sayfasının her ekranında, hep yukarılarda ulaşabileceğiniz bir yerde olacak. Ayarlar İçinden sesin üretim dilini tercihinize göre değiştirmeyi unutmayın.

Sesli özet için birkaç dakika bekledikten sonra, ekranınıza bir oynatıcı, bazı seçeneklerle gelecek. Dilerseniz ses dosyasını buradan indirebiliyorsunuz da. Sayfa üzerinden dinlemek isterseniz oynatıcının erişilebilirliği buna uygun elbette. İngilizce oluşmuş sesli özetleriniz için bir süredir kullanımda olan beta bir özellik daha var. Etkileşimli mod diye çevirebileceğim bir buton, sesli özet oluştuktan sonra karşınıza çıkacak. Bu butonla, mikrofonunuza izin verebilir ve oluşan dosyayı oynatmaya başlayabilirsiniz. Dosya ilerlerken herhangi bir yerinde konuşmacıların akışını bölüp bir şey eklemek veya soru sormak isterseniz, katıl düğmesine basmanız yeterli. Konuşmacılar biraz eğlenceli bir biçimde, adeta Zoom’daymışız havasıyla bize dönüp ne eklemek istediğimizi soruyorlar. Konuşmamız bitince sadece susmamız yeterli. Mikrofon devreden çıkıyor ve konuşmacılar yaklaşık bir dakika boyunca bizim söylediğimiz spesifik şeyle aynı çizgide giden konularda konuşuyorlar. Sonra az önce oluşturulmuş sabit akışa yeniden dönüyorlar.

Bu bahsettiğim özellik Türkçe sesli özetler için yok ama oturum açtığınız Gmail hesabının dilinin de İngilizce olarak ayarlanmış olması ayrıca gerekebilir, bunun deneyimini kurcalayacaklara bırakıyorum.

Sesli özet sekmesinde, özeti özelleştirebileceğiniz ve oluşturabileceğiniz düğmeler hariç zaman çizelgesi diye de bir fonksiyon göreceksiniz. Eğer dokümanlarınız zamanlara ayrılabilecek periyotlar ve durumlar içeriyorsa, yapay zekâ bunu sizin için zamanlara bölerek çıkarıyor. Kurcalayarak deneyimleyebileceğiniz birkaç şey daha var, onlar için de size şöyle alalım.

Son sözler

İyi güzel anlattın ama biz zaten Chat GPT, Deep Seek, Gemini, Grok, Claude gibi bir ton uygulamayla da kaynaklarımızı özetletiyoruz diyebilirsiniz. Haklısınız, ben de bir süre böyle yaptım. Ama aradaki fark bariz çıktı: NotebookLm her ne kadar Gemini 2,5 Flash modeli ile güçlendirilmiş olsa da kapalı devre çalışan bir yapı ve yalnızca o not defteri için verdiklerinizi kullanmakta, yalnızca onlarla ilişkili önemli noktaları bulmakta diğer tüm genel yapay zekâ platformlarına göre çok daha başarılı. Bu hem bugün artık çok mümkün olan halisünasyon riskini azaltıyor, hem de bize kaynağa yönelik daha noktasal içgörüler sunuyor. Örneğin ben bir makalemi saydığım uygulamalardan herhangi birine verince, çok daha jenerik, daha genel birtakım cümlelerle özetler alıyorum. Evet yine özeti başlıklara ayırabiliyor, ama o spesifik başlıkla ilgili yazar son olarak ne demiş, hangi argüman veya görüş üzere devam etmiş tam anlayamıyorum. Ardına birçok soru daha sormam gerekiyor ve tahmin edersiniz ki, okumaya dair spesifik soru sormak için zaten benim de onu okumuş olmam gerekiyor. NotebookLm, en azından beni, bu kısır döngüden çıkardı. Önüme detaylı özeti istediğimde, ne okuduğum, makalenin ana tartışma noktaları ve sonucu ile ilgili daha net bir imaj çıkıyor zihnimde.

En başta da söylediğim gibi, yapay zekâ hepimizin hayatına hız, ekstra zaman veya telafi alan Verdi. Körlük bağlamında önümüze açtığımız sayfalarca okumanın veya bir kitabın farkına hızlı hızlı varabilmek bu zamana kadar pek kolaylaşmadı. Göz atma, hızlı hızlı geçme gibi göz yapabilirlikleri eksikliğini bana hissettirdi her zaman. Ama bugün NotebookLm ile, o hızlı bakışı atabilmişim gibi hissediyorum, ya da en azından buna çok yaklaşmışım gibi.

Hangi kaynağın sayfalarını aralayıp derinlerine birer birer dalacağınıza sizin karar vereceğiniz bir çalışma dönemi, kapıyı aralayıp hangi dünyaları keşfedeceğinizi elinizdeki çeşit çeşit anahtarla yine sizin açabileceğiniz bir bahar ve yaz dilerim.