Körler İçin Bilgisayar Var mıdır?

Selam. Herkese mutlu bir 2023 yılı ve sonrasında mutlu bir ömür dileyerek başlıyorum.

Yeni yıldaki bu ilk yazımda, görme engelli olarak nasıl bir bilgisayar edinmeliyiz sorusuna kendimce yanıt vermek istedim.

Olcay Aşçı’nın yine bültenimizin bu sayısında yer alan “kimin için yaptılar” başlıklı yazısını okuduysanız, bilgisayar üreticilerinin farklı kullanım alanlarına veya farklı ihtiyaçlara göre paketlediği bilgisayar türlerinin bulunduğunu biliyorsunuz. Pekiyi, görme engelliler genel olarak bu türlerden hangisini kullanıyor veya hangisini kullanmalı?

Körler için özel bilgisayar

Bu soruyla hâlâ karşılaştığımı söylersem bana inanır mısınız bilmiyorum ama, zaman zaman bana sorulan bir soru bu. Tabii ki böyle bir şeye gerek yok. Kabartmalı klavyesi olan veya sesli iletişim kuran ve sesle yönetilen bir bilgisayar hayali kuranlara iyi haberlerim yok. Şu anda aklıma gelmeyen bazı firmalar belki bu amaçlı bazı ürünler üretip piyasaya sürmüş olabilir ama, bu tür bir bilgisayarın, şu anda satışta olan sıradan bir bilgisayardan çok daha pahalıya mal olacağından ve yeteneklerinin son derece kısıtlı olacağından emin olabilirsiniz.

Bilgisayarla ne yapıyoruz?

Nasıl bir bilgisayar alacağınızı kararlaştırmak için, görme engelli bir kullanıcı olarak bilgisayarla ne yapmayı planladığınızı belirlemekle başlamalısınız. Karşılaştığım görme engellilerin büyük çoğunluğu bilgisayarda şunları yapıyor:

1. İnternet üzerinden ulaşılabilen ve genellikle görme engelliler tarafından kullanılan sohbet odalarına üye olup, buralarda başka görme engellilerle tanışmak ve iletişim kurmak.
2. Çeşitli haber sitelerinden, gazetelerden ve video sitelerinden gündemi izlemek.
3. Çeşitli görme engelli kitaplıklarından kitap indirip okumak.
4. Görme engelliler için geliştirilen online veya ofline oyunlar oynamak. Bu oyunlarda görsel arayüz ve grafikler ya hiç yok ya da çok zayıf.
5. Görme engelliler için geliştirilmediği halde klavye ile de oynanabilen bazı oyunları oynamak.

Bu beş amaçla veya buna benzer şeyler için bilgisayar alırken, Olcay’ın bahsettiği paketlerden “genel amaçlı” paketler işinizi görecektir.

Bunlar dışında bilgisayarı Edebiyat, akademi, ses, müzik gibi alanlarda içerik üretme, akademik araştırmalar yapma, iş yerinde kullanma, hatta, Web tasarımı ve programlama gibi daha profesyonel işler veya daha kapsamlı hobiler için kullanan görme engelliler de var. Bu kişilerin alacakları bilgisayarlar da yine genel amaçlı paketler arasından, biraz daha üst düzeyli konfigürasyonlardan seçilebilir.

Ram ve işlemci

2023 yılı itibarıyla en az 8 GB ram ve en az 4 çekirdekli ve çekirdek işlem hızı en az 2.5 GHZ olan işlemci yeterli olacaktır. Ama eğer uzun süre sorunsuz kullanabileceğiniz bir bilgisayar istiyorsanız, bu değerleri biraz daha yukarıya çekebilirsiniz.

Ekran kartı

Ekran kartı konusuna dikkat etmeseniz de olur. Hatta, en düşük seviyeli ekran kartı işinizi görür. Çünkü yukarıda beş madde halinde sıralanan amaçlar için iyi bir ekran kartı ve GPU gerekmez. Ekran okuyucularımız da bu konuda sorun çıkarmayacak biçimde çalışıyor. Bilgisayar seçerken ekran kartına önem vermediğinizi satıcıya söylerseniz bütçe konusunda avantaj elde edebilirsiniz.

Depolama ünitesi

Bilgisayarınızda veri depolama artık eskisi kadar tercih edilen bir yöntem değil. Çünkü artık internete hemen her yerden ulaşabiliyoruz ve depolamak ya da arşivlemek isteyeceğimiz içeriklerin büyük kısmı zaten bulutlarda bir yerlerde bizi bekliyor. Sadece kendi ürettiğimiz içerikleri saklamak istememiz mantıklı olabilir ancak, onların da tüm cıhazlarımızdan ulaşılabilir olmaları için bulut sunucularda depolanması daha sağlıklı olacaktır.

Ayrıca, artık bilgisayarlarımızda eskisi kadar yer yok. Yakın zamana kadar bilgisayarlarımızda 1 tb, hatta 2 tb hdd depolama üniteleri bulundurabiliyorduk ama son yıllarda, bilgisayarın performansını hatırı sayılır ölçüde yükselttiği için ssd adı verilen yeni tür depolama ünitelerine yer verilmeye başlanıldı. Ne yazık ki ssd kapasiteleri genellikle fiyat / kapasite dengesi açısından bakıldığında, en fazla 512 gb seviyelerinde kaldı. Daha yüksek kapasiteli ssdler, bilgisayar fiyatlarını yükselttiği için tercih edilmiyor. Ayrıca, ssdlerin kullanım ömrü hddlerden daha kısa olduğu için arşivleme gibi amaçlara uygun görülmüyor.

Ses

Biz görme engelliler genellikle bilgisayarı sesli ekran okuyucularla kullandığımız için, alacağımız bilgisayarın olabildiğince yüksek ve net ses vermesi gerekir. Bazı bilgisayarlarda kullanılan ses devreleri, giriş çıkış aygıtları ve yazılımları çok kalitesiz olabiliyor. O yüzden, eğer bilgisayarınızı bir mağazaya giderek alacaksanız, bir ses çaldırarak rahatça duyabildiğinizden ve memnun kaldığınızdan emin  olun. İntternet üzerinden satın alacağınız bilgisayarların teknik özelliklerini incelerken ses konusunda yazılanları, bu konudan anlayan birileriyle değerlenddirin.

Dizüstü mü, masaüstü mü, tablet mi?

Yıllarca masaüstü bilgisayar kullanmış biri olarak, genel amaçlı paketler düzeyinde ihtiyaçlar için masaüstü bilgisayarda ısrar etmeyi artık gereksiz buluyorum. Artık dizüstü bilgisayarlar çok güçlü ve daha ucuz. Ayrıca, dizüstü bilgisayarınızı gittiğiniz birçok yere yanınızda götürebilirsiniz. Tablet bu bakımdan daha avantajlı olabilir ama, şimdilik tabletlerin görme engelliler için yeterince pratik olduğunu düşünmüyorum. Dokunmatik ekranlı bir sistem kullanacaksanız akıllı telefonunuz ne güne duruyor?

İşletim sistemi

En yaygın işletim sistemi olan Windows işletim sisteminin görme engellilerin hemen hepsi tarafından kullanılmakta olduğunu dikkate alırsak, farklı bir işletim sistemi kullanan bir bilgisayar aldığınızda, hem bazı konularda uyum sorunları yaşayabilir, hem de takıldığınız konularda yardım alacak kişilere ulaşamayabilirsiniz. Ayrıca, örneğin mack os kullanıcılarının birçok kullanım sorunu yaşadığını ve bilgisayarlarından memnun olmadıklarını sık sık duyuyorum. Linux işletim sisteminde ise, ekran okuyucularla ilgili çeşitli sorunlar yaşandığını duyuyorum. Bu nedenlerle, Windows işletim sistemli bir bilgisayarla daha rahat edeceğinizi düşünüyorum.

Klavye

Görme engelliler için en önemli bileşenlerden biri olan klavyelerde, bilgisayar seçiminde dikkat etmeniz gereken ayrıntılar var.

Ekran okuyucuların sağladığı birtakım özel işlevleri daha rahat kullanabilmek için, bilgisayar klavyemizde sayısal tuş takımının bulunmasını önemsiyorum. Bu nedenle, alacağınız bilgisayarın 15 inch ekran büyüklüğünde olması gerekiyor. Daha küçük bilgisayarlarda klavyenin sağ tarafındaki sayısal tuş takımı ya bulunmayacak, ya da kullanışsız olacaktır.

Hotkey modu

Son zamanlarda üretilen bilgisayarların hemen hepsinde f tuşlarının klasik görevleri ikinci plana atılarak, hotkey modu ya da fonksion modu denilen moddaki işlevler önceliklendiriliyor. Bu durumdaki bilgisayarların bazılarında bu ayar bir kısayol tuşuyla değiştirilebilirken, diğerlerinde ancak bios üzerinden değiştirilmesine olanak sağlanıyor. Alacağınız bilgisayarda bu duruma da dikkat etmeniz gerekiyor.

Windows +

Geçen hafta bir görme engelli, aldığı hp marka bir bilgisayarda Windows+m tuş bileşimini kullanamadığını söyleyerek benden yardım istedi. Uzaktan bağlandığımda ben öyle bir sorunla karşılaşmadığım halde, kendisi klavyede Windows tuşu ile basılan hiçbir tuş bileşimini kullanamıyordu. Hemen bilgisayarı geri götürmesini söyledim ve ertesi gün değiştirerek başka bir marka bilgisayar aldı. İlk kez karşılaştığım bu veya buna benzer bir durumla karşılaşırsanız siz de hemen bilgisayarınızı değiştirmelisiniz. Bu durum kesinlikle görme engellileri etkileyen bir temel sorundur ve işletim sisteminin yenilenmesi gibi bir yolla düzeltilemez.

Dokunmatik arayüzler

Windows işletim sistemi kullanan bilgisayarlarda dokunmatik işlevler ekran okuyucular tarafından verimli bir deneyim sağlamaktan uzak olduğu için, dokunmatik ekranlar görme engelliler için şimdilik uygun değil. Bazı bilgisayarlarda klavyenin en üst şeridinin hemen üstünde dokunmatik tuşlar yer alabiliyor. Bu tür bilgisayarlar da görme engelliler için kullanım güçlüklerine neden olabiliyor. Dokunmatik ekranları ve bu tür dokunmatik bölgeleri olan bilgisayarları tercih etmemeniz daha iyi olacaktır. Klavyenin ön tarafında bulunan ve fare hareketleri için kullanılan dokunmatik yüzey veya Mouse ped de, sürekli klavyeye dokunmak zorunda olan görme engelliler için can sıkıcı durumlara neden olabiliyor. Bunlar Windows ayarları içerisinden kolayca kapatılabiliyor.  Bu işlemin nasıl yapılacağını öğrenebilirsiniz.

Sonuç

Ben kendi adıma biraz daha net konuşacak olursam, marka olarak Asus, Del, Acer ve Lenovo markalarından genel olarak memnun olduğumu söyleyebilirim. Bu markaların sunduğu 15 inch dizüstü konfigürasyonlarında gerek klavye gerek ses bakımından bir sorunla karşılaşmadım.

Bir görme engelli olarak nasıl bir bilgisayar alabileceğiniz konusunda deneyimlerime dayanarak bazı önerilerde bulunmaya çalıştım. Umarım yararlı olur. Görüşmek üzere.