Toplam Okunma 61
Kamu tasarrufları, yazılım giderlerinin azaltılması veya sayılabilecek birçok nedenden dolayı, resmi gazetede 31 Temmuz 2023 itibariyle Açık Kaynak Kodlu yazılımın kullanılmasını yaygınlaştırma genelgesi yayınlanmıştır. Bu konuya ilişkin, Cumhur Başkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisinin ilgili duyurusunu kaynak olarak bırakıyorum:
Bu konu başlı başına ele alınması gereken bir konu olsa da risk ve avantaj durumunu erişilebilirlik açısından değerlendirmek biz erişilebilirlik aktivistleri ve dijital erişilebilirlik profesyonelleri için kaçınılmaz bir görev. Ben ise bilişim bülteninde yazdığım geçmiş yazıların süre getirdiği gelenek gereği bilgilendirici bir yönden konuyu ele alacağım. Amacım, kamuda çalışan kör veya yardımcı teknoloji ile birlikte çalışmak zorunda olan kesimler için olası bir dönüşüm söz konusu olduğunda, sahip olması gereken temel bilgileri vermek.
Yardımcı teknoloji nedir diye soranlar için sizi bu konuda gerekli bilgi yığınını paylaştığım eniyideneyim.com web siteme davet etmek isterim. Bu konuya dair podcast’ları da Spotify, Apple veya diğer podcast kanallarından En İyi Deneyimi aratarak bulabileceğinizi hatırlatmakla başlayabiliriz sanırım. Bununla birlikte, Açık kaynak kodlu yazılıma dair birkaç şey paylaşmalıyım.
Açık kaynak kodlu yazılım, yazılımı ortaya çıkaran kodların ulaşılabilir, düzenlenebilir ve yeniden paylaşılabilir olduğu yazılım türüdür. Farklı lisans türleri ile belli kurallar getirilebilir; ancak temel kaynak kodunun dileyen herkes tarafından ulaşılabilmesi felsefesidir. Kaynak kodu açık olmasına karşın, bu kaynak kodu üzerine inşa edilen yazılımın veya hizmetin ücretsiz olması gerekmez. Ne demek istiyorum: Yazılımı oluşturan kaynak kodu açık ve halka açık olabilir; ancak bu yazılımı kullanarak çalışan bir sistemin sizin çalışma ortamınıza entegre edilmesi, bu sistemin sürekli çalışır durumda tutulması bunu yapacak kadroların eğitilmesi veya hizmetin satın alınması gerektiğinden, nihayetinde gene de maddi maliyeti olan bir işe dönüşebilir. Hatta kısa ve orta vade de ticari lisans ile satılan bir yazılımdan daha pahalıya mal olabilir. Açık kaynak kodu üzerine inşa edilecek sistemler, hizmet ve diğer dijital varlıklar, kullanıcısı ve geliştiricisinin içiçe olduğu ve kendi gücü ile ilerleyen topluluklar için oldukça faydalıdır. Kamu için avantajını da buradan yola çıkarak görebiliriz. Bakım, entegrasyon ve geliştirme ekiplerinin tamamını, kamu kaynakları içerisinden sağlayacak bir yatırım yapıldığı sürece, daha sürdürülebilir bir kamu varlığı mümkün olacaktır. Kamu işleri için kullanılan yazılımların tamamını kapsayan dijital varlıkların geliştirilmesi, güncel teknolojiler ve ihtiyaçlar doğrultusunda uyarlanmasının yapılması, iş süreçlerine entegrasyonunun yapılması için gerekli bilgi birikimini ve eforu harcayacak gücü kamu kaynakları arasından sağlayabilmek; uzun vade de daha dayanıklı dijital bir dönüşümü sağlar.
Günümüz teknolojik dünyasında, kamu 2 tür açık kaynak kodu geçişi yapabilir. Sistem bazında linux dağıtımı veya ürün bazında, office yazılımları, veri işleme ve analiz yazılımları gibi. Sistem bazında geçiş biraz daha kapsamlıdır; ancak zaten kamunun mevcut yatırımı var. Pardus işletim sistemi yatırımı, kamunun bu anlamdaki mevcut yatırımı. Bununla birlikte, farklı kamu birimlerinde özelleştirilmiş başka dağıtımlar kullanılmaktadır.
Sistem Dönüşümü
Kamuda çalışan cihazların çalıştıracağı işletim sistemi, ticari olarak dağıtılan bir sistem yerine, Açık Kaynak Koduna dönüşecekse, bu anlamda ilerlenecek nokta Linux dağıtımı olabilir. Peki Linux dağıtımları nedir?
İşletim sistemleri, üzerinde çalıştığı donanımları çalışır hale getiren ve kullanıcının işlerini halledebilmesi için bir dizi yazılım ve yazılım geliştiricilerin fikirleri için geliştirme ortamı sunar. Yani yazılım ortamı, donanımların bir arada ve uyumlu çalışması için altyapı ve temel işlevselliği sağlayan yerleşik uygulamaların bulunduğu pakete işletim sistemi diyoruz. Donanımların uyumluluğunu sağlayan en temeldeki parçaya çekirdek denir ve Linux dağıtımı dediğimiz olgu, Linux çekirdeğinin etrafına kurulan paketlerdir. Linux dağıtımlarının en temel felsefesi ise, çekirdek de dahil tüm parçaların açık kaynak kodlu olmasıdır. Bir gelenek olarak, ücretli bir yazılımın ana pakete dahil edilmemesi de uygulanagelmiştir. Bu işletim sistemleri ise, dosya yöneticisi ve uygulama kitaplığı gibi farklı becerilerin olduğu masaüstü yazılımları ile birlikte gelir. Gnome, XFCE, KDE ve Mate gibi masaüstleri en popüler olanlarıdır. Asıl konuya geliyoruz, ekran okuyucu, büyüteç gibi en temel yardımcı teknoloji yeteneklerine sahip olan masaüstü yazılımı ise Gnome’dir. Gnome masaüstü ayrıca kendi içerisinde erişilebilirlik standartlarını da destekleyen sayılı masaüstlerindendir. Mesela KDE, Gnome erişilebilirlik paketi KDE üzerine kurulabilir; ancak KDE Ekran okuyucular ve diğerleri ile çok uyumlu çalışmamaktadır.
Orca, Gnome büyüteç ve diğer uygulamalar Gnome masaüstü üzerinde gelen uygulamalardır.
Orca, Linux dağıtımları için geliştirlmiş bir ekran okuyucudur; ancak yerleşik sentezleyici desteğinin ve driver paketlerinin Gnome Masaüstünde bulunması nedeniyle, Gnome etrafına kurulu linux dağıtımlarında daha tutarlı çalışır. Bununla birlikte, Windows üzerinde çalışan ekran okuyuculardan destek ve kullanım yönünden daha az gelişmiştir. Orca yalnızca var olsun olarak düşünülmüş bir projedir ve performansına ve kullanılabilirliğine çok da zaman harcanmamıştır. Bu ise kısıtlı desteğine yansımaktadır. Sentezleyici desteği ise, oldukça geniştir. Gnome Speech Api kullanan tüm sentezleyicileri ve piyasadaki birçok konuşma altyapısını destekler. Günümüzün çok kullanılan Vocalizer sesleri, Voxin TTS adı verilen bir proje ile Orca’ya bağlanabilmektedir. Orca, teknik olarak günümüz erişilebilirlik standartlarını tamamen destekler ancak tepkisellik olarak biraz zayıf kalabilir. Örneğim, Mozilla ile web erişilebilirliği standartlarına uyulmuş web sitelerinde rahatça hareket edebilirsiniz; ancak Chromeium için aynı uyumluluk söz konusu değildir. Bu durum chromeium tabanlı tarayıcının bir web erişilebilirlik apisi sunmamasından kaynaklıdır. En azından linux dağıtımları için konuşuyorsak. Sistem içerisindeki Libre Office de dahil çoğu uygulama ile uyumludur. Gnome ortamında geliştirilmiş olan yardımcı teknolojiler, Gnome parçaları kullanılarak geliştirilen diğer masaüstü uygulamaları ile uyumludur. Örneğim, XFCE Ubuntu dağıtımı için Ubuntu ekibi tarafından özelleştirilmiş bir Gnome türevidir.
Sistem bazında bir açık kaynak kodu dönüşümü yapıldığında, linux dağıtımları için durum budur. Peki yazılım bazında bir dönüşüm yapılırsa?
Yazılım ürünleri için AKK Dönüşümü
Sistemler bazında erişilebilirlik kısıtlı olsa da açık kaynak kodu ile geliştirilen iyi erişilebilir yazılım örnekleri vardır. NVDA, kullanıcısı ve geliştiricisinin bir arada yer aldığı bir topluluk tarafından geliştirilen açık kaynak kodlu bir ekran okuyucu çözümüdür. Sadece NVDA özelinde konuşursak, kurumsallaşmasını tamamlayabilmiş sayılı açık kaynak kodu projesi olabilir.
Ürünler bazında konuştuğumuzda, sistemi değiştirmeden sadece yazılımlar özelinde bir dönüşüm yapılacaksa burada konuşulabilecek daha fazla konu olabilir. Web tabanlı projeler için zaten standartlar bellidir, buna karşın geliştirildikleri ortamların tamamının erişilebilirlik standartları olduğu için erişilebilir bir yazılım geliştirmek mümkündür. Örnek olarak Libre Office paketini ele alırsak:
Libre Office için ekran okuyucu desteği sıkça gerçekleştirilen görevler için sağlanmış ve geliştirilmektedir.
Çokça açık kaynak kodlu ve erişilebilir yazılım bulmak mümkün; ancak kamu için bir AKK dönüşümünden bahsediyorsak; entegrasyonunu ve geliştirmesini öz kaynakları içerisinde çözebilecekleri bir ürün daha işlevsel olacaktır. Bu durumda ise erişilebilirlik standartlarının göz önünde olduğu bir geliştirme sürecinin planlanması gerek.
Kısaca toparlamak gerekirse, sistem bazında AKK dönüşümü Linux dağıtımı düzeyinde olacaktır ve linux dağıtımları için kısıtlı da olsa bir erişilebilirlik desteği mevcuttur. Yazı içerisinde bahsettiğimiz gibi Gnome masaüstü dağıtımı kullanıldığında Orca ve Gnome kaynaklı diğer yazılımlar olacaktır. Yazılımlar olarak ele aldığımızda, halihazırda erişilebilir yazılım örnekleri vardır. Özellikle kamu çalışanı körlerin başvurabileceği en temel bilgileri vermeye çalıştım. İlerleyen aşamalarda, aşama aşama ele alacağımız olaylar olursa, onları da kamudaki açık kaynak kodu projesi için konuşmayı planlıyorum.
Yorumlar
Bu yazı için henüz yorum yok.
Yeni Yorum